Ożywiona pamięć - Idea

Projekt "Ożywiona pamięć" jest przedsięwzięciem edukacyjnym adresowanym do młodzieży szkolnej i społeczności lokalnej. Jego celami jest upowszechnienie wiedzy o historii lokalnej, szczególnie o okresie okupacji niemieckiej, zdefiniowane niebezpieczeństw ideologii nazistowskiej (zrozumienie mechanizmów działania państwa totalitarnego) oraz uświadomienie zagrożeń wynikających z nietolerancji, refleksja nad przyczynami wojny. Projekt będzie realizowany w 4 miejscowościach woj podlaskiego: w Białymstoku, Dąbrowie Białostockiej, Krynkach i Goniądzu. 

Nadze działania podejmą również próbę oceny skutków działań wojennych. Chcemy pamiętać o skali zniszczeń (strat ludzkich, materialnych i niematerialnych), zagładzie części społeczności lokalnej, zwłaszcza żydowskiej i romskiej. 

Projekt oparty jest na zasobach archiwalnych: relacjach filmowych świadków dotyczących okresu okupacji hitlerowskiej z miejscowości, w których realizowany będzie projekt oraz oryginalnych fotografiach z okresu II wojny z tych miejscowości. Świadkowie opowiadają o wielu aspektach życia codziennego w okresie wojennym: pracy, tajnej edukacji, strachu, głodzie, konspiracji, terrorze, przymusowych deportacjach, egzekucjach Polaków i zagładzie Żydów.  Zasoby te umieszczone na stronie internetowej będą inspiracja dla uczniów oraz pasjonatów lokalnej historii do ich poszerzenie i uzupełnienia. 

Oba zestawy źródeł dają wgląd w różne perspektywy: ludności miejscowej (o różnym pochodzeniu etnicznym i narodowym) oraz okupantów. Pozwala ją na skonfrontowanie różnych "perspektyw". Spośród wielu formatów działań wybraliśmy działania hybrydowe: połączenie wideo, ilustracyjnego storytellingu, wykładu, wystawy, warsztatów, penetracji archiwów rodzinnych, elementów historii mówionej, namiastki muzeum (gromadzenie i digitalizacja zbiorów) oraz projektu dokumentacyjnego, który zostanie umieszczony w przestrzeni internetowej i stanie się dostępny dla wszystkich. 

Projekt "Ożywiona pamięć" to zaproszenie uczniów do samodzielnego współredagowania strony internetowej. Zadaniem uczniów będzie przeglądanie zbiorów rodzinnych; wyszukiwanie zdjęć i dokumentów z okresu II wojny światowej. Uczniowie będą przeprowadzać wywiady wideo z najstarszymi członkami swoich rodzin na temat okresu okupacji niemieckiej. Te dodatkowe materiały: swoiste muzeum odkryć: dokumenty, stare zdjęcie, przedmioty z epoki - zostaną zeskanowane i opublikowane na stronie. Dostęp do strony będą nauczyciele koordynatorzy - staną się oni administratorami zakładki i będą publikować wpisy z odpowiednimi opisami. 

Finałem projektu będzie konferencja podsumowująca w Białymstoku, w której wezmą udział delegacje z 4 miejscowości tworzących grupę. Podczas tej konferencji odbędzie się wykład eksperta na temat idei projektu, wystąpią uczniowie, nastąpi prezentacja efektów działań, pokaz przenośnych wystaw, pocztówek, projekcja filmu z całości działań projektowych oraz rozdanie nagród (bony dla uczniów). Projekt "Pamięć ożywiona" dzięki stronie internetowej (aktywnej przez co najmniej 5 lat) oraz modułowi, w którym znajdą się wywiady, archiwalne zdjęcia z innych miejscowości, daje szansę na jego naturalną kontynuację w regionie i w znaczący sposób przyczyni się do regionalnej dyskusji i refleksji nie tylko nad skutkami wojny (straty ludzkie i materialne), ale przede wszystkim nad jej przyczynami. Przywołanie historii utrwali pamięć i ułatwi refleksję nad przyszłością.

Grupą docelową projektu jest przede wszystkim młodzież szkolna z 4 wybranych miejscowości, i społeczność lokalna - młodzież (także z innych szkół), osoby starsze, zainteresowane własną historią lokalną. Jest to grupa bezpośrednio uczestnicząca w projekcie.   

Grupą pośrednią staną się odbiorcy rozbudowanej strony internetowej: historycy regionalni, dziennikarze, pasjonaci historii lokalnej, którzy będą chcieli skorzystać z wiedzy zgromadzonej na stronie i sami umieszczać na niej nowe informacje (będzie możliwość akceptacji takich wpisów przez koordynatora).  

Kolejną grupą, która będzie uczestniczyć w projekcie na takich samych zasadach jak pozostali, są byli mieszkańcy tych miejscowości (lub ich potomkowie), którzy dziś mieszkają w innych częściach kraju lub za granicą. Ich motywacje do przystąpienia do projektu będą prawdopodobnie wzbudzone ze względów emocjonalnych, genealogicznych i nostalgicznych.  

Kolejną ważną grupą odbiorców projektu będą nauczyciele z regionu i całego kraju, którzy przygotowują lekcje na temat historii lokalnej i mogą skorzystać z konspektów lekcji powstałych w ramach projektu. 

Zadaniem projektu jest ukształtowanie nowoczesnej lokalnej kultury pamięci. Otwarta debata o własnej historii, eksponowanie wspólnych doświadczeń narodowych, to również dążenie do pojednania i, pozostawienie historykom sporu o to, co nas dzieli. 

Liczymy na aktywizację społeczności lokalnej zwłaszcza młodzieży lokalnej w kierunku refleksji nad przeszłością, zwłaszcza w okresie II wojny światowej i próba zaangażowania środowisk wielopokoleniowych w realizację i dalszą kontynuację projektu. 

Nasz projekt odwołuje się do prawdziwych osób (świadków - w większości nieżyjących), do prawdziwych zdjęć, do konkretnych wydarzeń, o których opowiadają świadkowie.  Relacje świadków poparte są dostępnymi źródłami ikonograficznymi i historycznymi, a także głosami ekspertów (wykłady lokalnych historyków odnoszące się do relacji świadków), spacery historyczne, których trasy zostaną skomponowane na podstawie wspomnień świadków i starych fotografii. Wiele zadań dedykowanych uczniom będzie ściśle związanych z relacjami świadków i archiwalnymi fotografiami, np. zadanie polegające na wykonaniu współczesnych zdjęć fragmentu miasta widocznego na fotografii wojennej lub zdjęcia miejsca, o którym mówi świadek. 

Świadkowie i zdjęcia archiwalne są podstawą i inspiracją do weryfikacji i poszerzenia posiadanych informacji od rodziców, dziadków, członków rodziny - to istota metodologii tego projektu - wielopokoleniowe poszukiwania mające na celu powiązanie historii z teraźniejszością, co skutkuje refleksją nie tylko nad przeszłością, ale przede wszystkim nad zrozumieniem przyszłości. 

Rezultaty projektu

• Strona internetowa. Umieszczenie na stronie nagranych filmów - relacji świadków, archiwalnych zdjęć miejscowości, "harmonogramu planowanych działań" i ich opisu (zadania online dla uczniów w formie zaproszenia do samodzielnej edycji strony. Aktywność minimum 5 lat. 
• Konspekty lekcji o historii lokalnej dostępne dla innych nauczycieli (do pobrania online)
• Konferencje z prezentacją projektu dla zainteresowanych. Zostaną one sfilmowane i umieszczone w Internecie (poza budżetem)
• Filmowe relacje ze spacerów historycznych i umieszczenie ich w przestrzeni internetowej 
• Pamiątkowe pocztówki 
• Mobilne wystawy (zdjęcia archiwalne, fotografia współczesna, zdigitalizowane zbiory) 
• Zakładki dla miejscowości nieuczestniczących w projekcie w postaci publikacji przeprowadzonych wywiadów i archiwalnych zdjęć (w przestrzeni internetowej). 

Trwałość naszego projektu, a więc okres, w którym zachowane zostaną rezultaty projektu szacujemy na 5 lat.  

Jan Oniszczuk i Tomasz Wiśniewski

autorzy projektu 

Stowarzyszenie Szukamy Polski